Hvernig hefur sólarljós áhrif á svefninn okkar og hvernig getum við nýtt okkur það?
Þar sem sólarljós hefur bein áhrif á svefninn okkar getur skortur eða ofgnótt þess haft áhrif á svefninn okkar. Ástæðan fyrir því er fyrst og fremst vegna áhrifa á okkar innri líkamsklukku. Líkamsklukkan er okkar innri taktur sem stýrir efnaskiptum, hormónaseytingu, vöðvavirkni og hegðun. Lífverur frá sveppum, bakteríum, plöntum og dýrum hafa allar innri líkamsklukku sem stýrir þeirra innri virkni. Klukkan stýrir því að líkami okkar sé undirbúinn fyrir einbeitingu í morgunsárið, fyrir átök síðari hluta dags og svo að við verðum þreytt á kvöldin og þurfum ekki að borða, pissa né annað um miðja nótt. Það merkilega er að þessi klukka gengur inni í líkamanum þrátt fyrir að það sé ekkert í umhverfinu til að vekja okkur. Rannsóknir sýna að þrátt fyrir að fólk sé sett í aðstæður þar sem ekkert ljós er til staðar þá göngum við í gegnum sömu hringrásina á hverjum degi… eða svona næstum því. Innri klukkan okkar er rúmlega 24 klukkustundir og því þarf líkaminn okkar á hverjum degi að leiðrétta líkamsklukkuna til þess að vera á réttum tíma. Þetta gerum við með svokölluðum „zeitgeibers“ eða tímagjöfum.
Óreglulegur birtutíminn á Íslandi og rafmagnslýsing getur brenglað líkamsklukkuna okkar.
Þessir tímagjafar sem eiga að hjálpa okkur að stilla af líkamsklukkuna virka því miður ekki alltaf eins og áætlað var þegar við búum fjarri miðbaug og það er annaðhvort sól eða myrkur allan sólarhringinn. Birta of snemma á morgnana getur vakið þig áður en þú ert útsofin og birta á kvöldin getur seinkað líkamsklukkunni og því að þú finnir fyrir þreytu. Í hina áttina getur skortur á sólarljósi í skammdeginu valdið því að sveiflur í melatóníni milli vöku og svefns verði mjög litlar og að það verði bæði erfitt að vakna og sofna. Í nútíma samfélagi bætist svo við mikið magn gerviljósa sem hafa veruleg áhrif á sömu birtunema og sólarljósið virkar á. Þar hefur blátt ljós eins og á björtum sumarhimni mest áhrif en sú birta er einmitt mjög algeng frá tölvuskjám, sjónvörpum og snjallsímum. Mikilvægt er að draga úr birtu frá þessum tækjum fyrir svefn. Rauðleit birta kertaljóss hefur hinsvegar lítil áhrif á ljósbúskap okkar.
Ráð til að nýta kosti sólarljóss á líkamsklukkuna og forðast truflandi áhrif:
- Gerðu svefnherbergið að hljóðlátasta, dimmasta og kaldasta herbergi íbúðarinnar. Myrkvagluggatjöld, augnpúðar og eyrnatappar geta hjálpað mikið.
- Komdu þér í mikla birtu fyrstu klukkustundir morgunsins. Birtan hjálpar þér að vakna og eykur orkuna þína. Dagljósalampar geta hjálpað í skammdeginu.
- Notaðu sólgleraugu síðustu tvær klukkustundirnar fyrir svefn ef sólin er enn á lofti.
- Forðastu að fara í tölvuna eða snjallsímann síðustu tvær klukkustundirnar fyrir svefn.
Líkaminn okkar er með innbyggða klukku til þess að stýra efnaskiptum og hormónavirkni. Sólarljós hefur mikilvæg áhrif við að stilla af líkamsklukkuna en á Íslandi virkar þessi stjórnun ekki alltaf rétt. Hægt að nýta sólarljós til að stilla af líkamsklukkuna þína við daglegar venjur til að fá sem mest út úr deginum.
